ديل بيلگيسي بيرينجي اينجه سؤز

یازار : گونر زاهرالي

1- يكي از مهمترين نكات و قواعد زبان توركي آشنايي

 

با قاعده ساختارآوايي و هماهنگي آوايي هست

 

(سس قورولوشو و سس اويغونلوغو)

 

 كه باعث مي شود كلمات با توجه به اين قاعده ساختار خاصي به

 

 خود بگيرد. بيشتر پسوند هاي زبان توركي باتوجه به اين قاعده

 

براي تركيب  انتخاب مي شود. زبان توركي از لحاظ حروف

 

صدادار يا مصوتها، كاملترين صداها را در ميان زبانهاي دنيا داراست.

 

زبان توركي علاوه بر شش مصوت كوتاه و بلند عربي و فارسي

 

(اَ ـ اِ ـ اُ ـ آ ـ اي ـ او)

 

 داراي سه مصوت كوتاه ديگر نيز است(اۆ Ü- اﻯْ I- اؤÖ)

 

حروف صدادار  ثقيل (قالين)

 

 مصوتهاي  «آ،  اﻯْ،  اوُ،  اوْ »  كه بصورت پر و با شدت ادا مي شوند

 

را مصوتهاي ثقيل (قالين) مي گويند. (A – I – U – O ) 

 مثال :

 

آ (A):   آنا: مادر       آنلاق: شعور و هوش         آتامان: فرمانده - راهزن

 

اﻯْ (I):   قيز: دختر      سيرغا : گوشواره              باجاريق: مهارت

 

اوُ (U):  اوُزون: دراز     سوُسوُماق: تشنه شدن        اوُزمان :  متخصص 

       

اوْ (O):  اوْتاق: اتاق        اوْرتام :  محيط، فضا         اوْلاجاق: قضا، قدر

 

حروف صدا دار ظريف (اينجه)

 

مصوت هاي « اَ، ائـ، اي، اؤ، او » را كه سبك و خفيف ادا مي گردند،

 

 مصوتهاي ظريف (اينجه) مي گويند. (Ə- E - İ - Ö -Ü)

 

   Ə اَل: دست         ال چكمك: منصرف شدن      اَرينجَك: تنبل

    

ائـ (E) :  ائل: طايفه       دئمك: گفتن                   يئلپيك: پنكه

 

اي (İ) :  ديز: زانو          سيز: شما                     ايشلم: پروسه،عمليات

    

اؤ (Ö):   اؤلمك: مردن    اؤزوم: خودم               اؤرنك : نمونه

 

اۆ (Ü):   اوزوم : انگور    اوزمك : شنا كردن       دوزگون: درست،صحيح

 

حروف صدادار در يك كلمه يا از مصوتهاي ظريف  Ə- E - İ - Ö -Ü

 

هستند  يا از مصوت هاي ثقيل  A – I – U – O) (

 

يعني در كلمات اصيل توركي اين قاعده كامل رعايت ميشود

 

 (مگر كلمات دخيل يا تركيبي باشد).

 

  "اوشاق" اوُ (U)-آ (A) هر دو مصوتهاي ثقيل (قالين) هستند

 

  "كؤلگه" اؤ (Ö) - اَ (Ə) هر دو مصوتهاي ظريف (اينجه) هستند  

 

اگر مصوت هاي به كار رفته در كلمه ثقيل (قالين) باشد ساختار آوايي پسوند نيز بايد ثقيل باشد. مثال: 

 

 اوشاق+ لار= اوشاقلار   ،   اوشاق+دا (در)  ،   اوشاق+دان (اَز)  ،    اوشاق+لا (با)

 

و اگر مصوت هاي كلمه ظريف (اينجه) باشد ساختار آوايي پسوند نيز اينجه انتخاب مي شود.

 

مثال:

 

 كؤلگه+لر=كؤلگه لر ،  كؤلگه+ده (در)  ،  كؤلگه+دَن (از)  ،  كؤلگه له (با) (يا ايله)

 

و در برخي پسوندها كه ممكن است به چهار شكل ظاهر شوند،

 

 مثل پسوند منفي ساز (سيْز I)   (سوُز U) (سيز İ) (سوز Ü)

 

 كه در اين صورت ابتدا با توجه به اينجه و قالين بودن ساختار آوايي

 

كلمه ،سپس باتوجه به غونچا سسلي يا غونچا سس سيز بودن

 

مصوتهاي كلمه ،پسوند مناسب را انتخاب مي كنيم.

 

به اين قسمت هم دقت كنيد:

 

 اگر آخرين مصوت كلمه (I –A) باشد از (سيز I) / بيزسيز(بدون يخ).

 مصوت آخر (يْ  -  I)

 

 اگر آخرين مصوت كلمه ( U) باشد از (سوُز U) / دوُز سوُز (بي نمك).

مصوت آخر كلمه دوُز ، (وُ –  U) است.

 

 اگر آخرين مصوت كلمه (Ə–E–İ) باشد از (سيز İ  ) /  ادب سيز(بي ادب).

مصوت آخر (اَ - Ə )

 

 اگر آخرين مصوت كلمه  ( Ü) باشد از (سوز Ü) / كؤنول سوز (بي ميل).

 مصوت آخر كلمه (و – Ü)

 

{ با در نظر گرفتن مصوت آخر هر اسم يا فعلي پسوند متناسب با آن

 

 انتخاب مي شود}

 

قايناق :

 

 "اؤز آنا ديليميز _ فارسجا  توركجه اؤزل سؤزلوك"

 

يازارلار: ع.راشدي زهرا    ن.ايماني تدين        پينار ياييم ائوي 1389 

 

 

 


  • [ 1 ]